Eutanasia

TÓPIKU LITELARIA

KONA BA

EUTANASIA

Kria Husi :

Grupu IV

No	NARAN	N R E
1	Anacleto Madeira	21 40 10 06
2	Albertina Kiki Lay Monteiro	21 40 10 0
3	Juvencio	21 40 10 0
4	Josefa Maria Freitas	21 40 10 0

INSTITUTO PROFISSIONAL DE CANOSSA

IPDC

( 2016 )

LIA MAKLOKEN

Liu husi biban ida ne’e hakerek nain sira ne’ebé mak hamahan aan iha Instituto Profissional De Canossa ( IPDC), ho laran tomak hakarak agradese ba Aman Maromak nudar kriatura hotu nia nain ne’ebé haraik grasa ispíritu matenek nian mai ami ida-idak iha grupu ida ne’e hodi hakerek obra ida ne’e ho nia titulu “ Eutanasia ” ho sussesu maski sei falta lia fuan balu maibe konsege remata tuir tempu ne’ebé mak determina tiha ona.

Iha oportunidade ida ne’e mos hakerek nain sira husi grupu ne’e la haluha agradese mos ba Dosente ba mateira Étika Profissional nian.Dosente Tomas Alves ne’ebé mak akompaña ona ami no sai mos hanesan mata dalan iha prosesu aprendizazen nia laran tomak, hodi kanaliza, abilita no motiva nafatin ami ida-idak hodi halo obra sira hodi nune’e ami mos bele sai estudante ne’ebé mak profissional iha ami nia estudu rasik. No ami fiar katak ho obra ida ne’e sei kanaliza ami ba dalan sussesu nian iha futuru. Obrigado wain.

                                                                              Dili, 18 Outubru 2016

                                                Hakerek Nain

INDISE

LIA MAKLOKEN.. i

INDISE……….. 2

BALUK I …………………………………………………………………………………………………………………………………………………...3

LIAN DAHULUK. 3

1.1. Labelak Fundu (Introdusaun). 3

1.2. Identifikasaun Problema. 4

1.3. Objetivu. 4

1.4. Vantazen. 4

BALUK II 5

FORMULASAUN TEORIA.. 5

1.1. Difinisaun. 5

1.2. Klasifikasaun Eutanasia. 6

1.3. Direitu pasiente ho nia limitasaun. 8

1.4. Tuir knár médiku nian iha kazu eutanasia. 9

1.5. Aspetu Eutanasia. 9

1.6. Eutanasia Tuir Lei Iha Nasaun Sira. 10

BALUK II 13

LIA MAKTAKAN.. 13

1.1. Konkluzaun. 13

1.2. Sujestaun. 13

BIOGRAFIA.. 14

BALUK I

LIAN DAHULUK

1.1.         Labelak Fundu (Introdusaun)

Mate mak hanesan moris ikus nia hun hodi halakon sentidu is,bo’ok-aan,koalia,ran la halo sirkulasaun no seluk-seluk tan. Mate mos hanesan hakmatek nia hun hodi fo nakukun nia silensiu iha matan,tilun no taka ibun ne’ebé la hamosu iis no lian hodi hapara ona kontratu mundu nian ne’ebé durante ne’e ita hala’o. No mate ne’e iha mos karakter oi-oin mak hanesan dezastre, hakarak rasik, distinu, ema mak oho direitamente no indireitamente ho hanoin ne’ebé diak (Eutanasia) nomos hanoin ne’ebé la diak (odiu).

Iha ne’ebé moris ne’e hanesan istória no mate ne’e hanesan memória.Liu husi ida ne’e bele sai hanesan sasukat ba ema ida-idak nia vizaun moris nian basa moris ne’e gratuita maibe hala’o moris ne’e fila fali ba responsabilidade pessoal atu defini moris ne’e nia diak no nia aat tanba wainhira mate sei la iha tan oprtunidade atu defini tan moris.

Problema Eutanasia iha nanis tiha ona ema nia saúde hodi hasoru moras ne’ebé mak la bele kura ona. Iha parte seluk pasiente sira mos hasoru ona moras ne’ebé mak iha situasaun kritiku, dala ruma mos pasiente ka familia sira husu dótor hodi hapara atendimentu ai moruk ba pasien refere.Ho ida ne’e mak hetan reasaun ba atendimentu husi dótor ka enfremeiro ba pozisaun ne’ebé difisil atu fóti desizaun.Dótor ho enfreimeiru  mak hanesan profissaun ida ne’ebé iha kode étika rasik atu halo tuir knár ne’ebé mak professioanal hodi salva ema nia moris tuir mos juramnetu ne’ebé sira hala’o.

Dótor no enfremeiro sira iha reponsabilidade atu azuda fó kura moras pasiente sira nian, iha parte seluk pasiente sira iha direitu atu fóti desizaun ba mudansa ne’ebé iha. Bazeia ba konstituisaun ne’ebé mak hatur iha nasaun Timor Leste katak povu iha direitu hodi hili, ho ida ne’e tenki respeitu ba sira nia ezijensia mos, to’o agora ne’e populasaun hatene ona katak sira mos iha direitu atu hili moris ka mate. Ho ida ne’e konseptu ba mate nian iha mundu ohin loron

liga fali ba  dótor sira  agora ne’e  hasoru kontradisaun bo’ot entre étika, moral, lei ho kapasidade teknólojia dotoramentu ne’ebé iha mudansa signifikante.

1.2.         Identifikasaun Problema

1)      Difinisaun husi eutanasiaSaida ?

2)      Direitu saida mak pasiente iha ba kazu eutanasia nian ?

3)      Saida mak dótor tenki halo iha kazu eutanasia ?

4)      Oinsa Eutanasia husi dimensaun husi étika no Lei ?

1.3.         Objetivu

Objetivu liu husi forma litelaria ne’e hodi fó informasaun kona ba Eutanasia ne’ebé mak sempre akontese iha mundu ida ne’e. Ho ida ne’e mos bele halo ita iha koñesimentu oitoan kona ba lalaok eutanasia nian wainhira ita hasoru iha terenu, atu nune’e la bele mosu tan konfuzaun ba asaun dótor ka familia ida nian ba pasiente ruma.

1.4.         Vantazen

            Diak husi eutanasia rasik atu la bele fó tan terus ba pasiente nomos la  halo kole  familia sira atu hein pasiente no la fó tan konfuzaun ba dótor atu foti desizaun atu habadak pasiente ida nia moris. Bazeia ba aktu ne’e hanesan asaun umana nian ida ne’ebé mak diak hodi halakon sentimentu kasian husi familia nomos terus husi pasiente rasik.

BALUK II

FORMULASAUN TEORIA

1.1.Difinisaun

            Eutanasia mai husi lia fuan Gregu(Yunani) no fahe ba parte (2) rua “ Eu katak Diak, thanatos katak Mate” ka good death/easy death sempre bolu hanaran “mercy killing” iha kontestu ne’e mos bele dehan oho ne’e ho sentimentu hanoin ne’ebé mak diak, lolos ne’e la sees husi direitu hodi hili ka foti determinasaun ba moris rasik (the right self of determination) ba pasiente nia an. Direitu ne’e sai rekursu primeiru ba direitu umanus (direitu ema nian) no sempre iha mudansa signifikante ba ema nia moris tuir lei sira ne’ebé mak vigor tiha ona iha ida-idak nia nasaun. To’o iha ne’e iha mos mudanasa ciensia no téknolojia espesifiku liu ba dótoramnetu nian, ne’ebé iha influensia ba mudansa ne’ebé dramatiku hodi fó koñesimentu kona ba eutanasia.

            Maibé, úniku liu ho dinamika ida agora ne’e bele mos la la’o tuir dinamika lei no étika . Tuir Espesialista Lei dótoramnetu Prof. Separovic hateten katak konseptu ba mate nian iha mundu ne’e no to’o tempu agora ne’e dótor sira hasoru kontradisaun entre étika, moral, no lei iha parte ida ho kapasidade téknolojia dótoramentu nian.

            Tuir Hilman (2001), eutanasia signifika “Oho ne’ebé la fó terus bo’ot” (mercy killing). Hahalok ne’e babain hala’o ba ema ne’ebé moras no tuir dótor sira katak moras ne’e la bele hetan ona tratamentu ka bele hetan tratamentu maibe saúde la kopera nafatin (la bele kura).

Iha mundu étika dótoramentu nian katak lia fuan eutanasia ho nia signifikadu liberal (harfiah) ne’ebé signifika “mate diak”. Iha livru ida mos eskritór Gregu ne’ebé ho naran Suetonius hateten katak signifika husi eutanasia katak “mate lais la ho terus”. Eutanasia Studi Grup husi KNMG Holland (Klibur Dótor Olanda) nian ne’ebé hateten katak Eutanasia mak hahalok ho planeadu hodi la hala’o tan tratamentu hodi hanaruk moris ba ema pasiente ida nian ka hakarak duni hala’o buat balu hodi habadak ka hakotu moris pasiente ida nian, no sira ne’e hotu hala’o privadu ba diak pasiente refere.

Haré husi maneira lalaok ne’ebé mak koñese fahe ba kategoria rua (2), ne’e mak Eutanasia Ativu ho Eutanasia Pasivu.Eutanasia Ativu karik dótor hala’o positive act ne’ebé direitamente sai hanesan autór mate nian. Eutanasia Pasivu karik dótor  hala’o negative act la hala’o asaun saida deit  ne’ebé indireitamente sai hanesan autór mate nian.

1.2.Klasifikasaun Eutanasia

a.       Haré husi ema ne’ebé foti desizaun eutanasia fahe  ba parte rua :

1)      Voluntary eutanasia, Karik ne’ebé halo desizaun mak ida ne’ebé moras no

2)      Involuntary eutanasia, Karik ne’ebé halo desizaun mak ema seluk hanesan husi familia ka dótor sira tanba hare ba  pasiente nia kondisaun grave liu tuir médiku sira nia atendimentu.

b.      Tuir Dra. Veronica Komalawati, S.H., M.H., espesialista lei dótoramnetu nian no staf manorin nian iha Fakuldade Lei UNPAD iha artikel lor-loron prespetiva povu hateten katak eutanasia hetan fahe sai : 

1)      Eutanasia ativu, hanesan asaun ho hakarak rasik ne’ebé hala’o husi dótor sira hodi habadak ka hakotu moris pasiente nian husi mundu ne’e. Ezenplu hanesan, fó tablet sianida ka sangra (sona) ai-moruk perigozu ba pasiente nia isin.

2)      Eutanasia pasivu. Dótor ka serbisu saúde sira seluk ho hakarak rasik la fó azuda médiku nian ne’ebé atu hanaruk pasiente nia moris. Ezenplu hanesan la fó azuda oxizeniu ba pasiente ne’ebé susar atu dada iis ka la fó antibiotika ba sira ne’ebé moras pneumonia todan, no malpraktiku. Atu pasiente ho familia sira la bele hatene, indireitamente médiku hala’o eutanasia liu husi hasai tiha sasan sira ne’ebé mak azuda hela pasiente nia moris.

3)      Autoeutanasia, Pasiente rasik foti desizaun hodi la simu tan reseitas husi médiku ho konsiensia pasiente rasik hatene ne’e sei habadak nia moris ka hakotu nia moris. Liu husi ida ne’e  pasiente rasik halo karta ida sai hanesan promesa ba nia desizaun ka codicil (promesa hakerek ho liman). Autoeutanasia iha nia konseptu maka eutanasia tuir ezizensia rasik.

c.       Eutanasia iha termus  ezekutasaun

Kuandu iha termus husi maneira ezekutasaun nian,Eutanasia fahe ba kategoria tolu (3) :

1.      Eutanasia Agresivu, hanaran mos eutanasia ativu maka asaun ne’ebé mak hala’o ho hakarak rasik ne’ebé hala’o husi dótor ka médiku sira hodi habadak ka hakotu pasiente ida nia moris.Eutanasia agresivu hala’o hodi hamate ema nia moris, ho oral diak no liu husi sangra/sona. Hanesan ezenplu ne’ebé hamate liu husi fó tablet sianida.

2.      Eutanasia non agresivu, dala barak hanaran mos eutanasia automátiku (autoeutanasia) hola parte mos hanesan eutanasia negativu, mak kondisaun pasiente ida nian ne’ebé hetan reasaun hodi hapara kurativu (atendimentu médiku) maski pasiente ne’e rasik hatene nia desizaun ne’e sei hakotu nia iis/mate. Iha ne’ebé desizaun husi pasiente rasik hodi hapara kurativu ne’ebé hetan reasaun mos husi médiku sira hodi halo asaun no haruka pasiente sira halo promesa ida hodi hakerek karta deklarasaun ka “codicil”. Eutanasia non agresivu bele dehan mos hanesan práktika eutanasia pasivu ne’ebé hetan husu husi pasiente rasik.

3.      Eutanasia pasivu hetan fahe hanesan asaun eutanasia negativu ne’ebé la uza sasan ka lalalok ativu hodi hakotu pasiente ida nia moris.Eutanasia pasivu hala’o hodi hapara atendimentu husi médiku sira ho hakarak rasik ba pasiente ne’ebé mak moras todan. Ezemplu  hanesan la fó oxizeniu ba pasiente ne’ebé mak dada iis araska tebes, la fó ai-moruk antibiotika ba moras pneumonia todan, la halo operasaun ba pasiente lolos ne’e presiza tebes operasaun hodi hanaruk pasiente nia moris, bele mos fó ai-moruk hodi la bele senti moras hanesan morfin ne’ebé halo pasiente normal fali.Asaun eutanasia pasivu dala barak mak uza direitamente iha ospital sira.

Hahalok eutanasia pasivu bele hala’o husi servidór médiku nian, bele mos husi familia pasiente nian hodi hamate pasiente refere, hanesan hahalok husi familia nian ne’ebé foti desizaun hodi hamate ida ne’ebé moras ho razaun la iha osan atu selu hodi kurativu pasiente ka husi dótor  sira ne’ebé haruka lori fila no to’o ikus tenki mate.

d.      Eutanasia husi termus fó lisensa

Haree husi termus fó lisensa ba eutanasia nian fahe ba parte tolu (3) hanesan :

1)      Eutanasia externa husi pasiente nia hakarak; maka asaun eutanasia ida ne’ebé fó  kona ba hanoin husi pasiente rasik hodi hakarak moris nafatin. Asaun eutanasia hanesan ne’e hansesan mos oho.

2)      Eutanasia la umanitariu (tidak sukarela) ; Eutanasia hanesan ne’e maka dala barak sai debate no ida ne’e hanesan asaun ida ne’ebé halo husi saida deit.Parte ne’e mosu  dala ruma husi ema ne’ebé la iha kompetensia ka la iha direitu atu foti desizaun ida, ezenplu hanesan ema ne’ebé reprejentante husi pasiente. Kazu ne’e fenomenal tebes sai kontrovesial reprejentente sira hateten sira mos iha direitu atu foti desizaun ba pasiente.

3)      Eutanasia umanitariu (sukarela); Eutanasia ida ne’e hala’o ho konkordansia husi pasiente rasik, maibe parte ne’e mos hetan kontroversial.

e.       Eutanasia haree husi termus meta nian

Iha meta balu ne’ebé mak hala’o iha eutanasia hanesan tuir mai ne’e ;

-          Oho ho sentimentu kasian ka hanoin (mercy killing)

-          Eutanasia Animal

-          Eutanasia hetan azuda husi doutór

f.       Frans Magnis Suseno halo diferensia eutanasia sai signifikadu haat (4) tuir mos J.Wundeli maka hanesan :

1)      Eutanasia mos ;esforsu hodi hakmaan husi ema ida nia mate no la habadak ema nia mate. Ida ne’e hetan esforsu husi doutór sira atu nune’e pasiente ne’e mate karik tempu mate nian mak to’o duni. Eutanasia ne’e la hetan problema saida deit.

2)      Eutanasia pasif :tidak dipergunakannya semua kemungkinan teknik kedokteran yang sebenarnya tersedia untuk memperpanjang kehidupan. Eutanasia Pasivu; la uza tekniku doutóramentu nian ne’ebé lolos ne’e hanaruk pasiente nia moris.

3)      Eutanasia indireitamente; esforsu ne’ebé hakmaan pasiente husi mate hodi fó efetu katak pasiente posivel bele mate lalais. Ho ida ne’e hodi fó kualker ai-moruk hanesan narkotika,hipnotika no analgétika maibe de faktu bele habadak moris i asaun ne’e bele la ho planu.

4)      Eutanasia ativu; prosesu hodi habadak moris tuir duni prosedur mate nian ne’ebé  ho diak tebes ka direitamente. Ne’e bolu hanesan “mercy killing”.

1.3.         Direitu pasiente ho nia limitasaun

Respeitu direitu pasiente nian hodi fó poder tomak ba pasiente hodi hala’o nia moris ne’e no doutór hala’o deit nia knar hodi fó atendimentu ba pasiente. Parte ne’e signifika katak doutór halo uluk prosesu desizaun ne’ebé normal no esforsu atu hala’o asaun  tuir pasiente nia hakarak hodi nune’e foti desizaun karik foti tuir duni mudansa ne’ebé mak efetivu. Tenki fó oprtunidade ba pasiente hodi foti desizaun ba nia moris no laiha ema ida halo intervensaun ba pasiente nia hakarak. Wainhira pasiente iha kondisaun grave (la koalia) familia sira iha direitu atu fó sujestaun, doutór  mos tenki respeitu ba sujestaun husi familia pasiente nian nomos doutór presiza halo ánaliza detaillu ba sujestaun ne’e antes foti desizaun.

1.4.         Tuir knár médiku nian iha kazu eutanasia

a.       Fó fasilidade ba kliente tuir nesesidade báziku nian

b.      Azuda halo prosesu adaptasaun ba kliente kona ba moras refere /problema ne’ebé mak hasoru

c.       Iha optimal ba sistema azuda nian

d.      Azuda kliente hodi buka mekanismu oinsa bele adapta ba problema ne’ebé mak pasiente hasoru

e.       Azuda kliente hodi halo aprosimasaun ho maromak ne’ebé sai buat hotu nia na’i tuir fiar ida-idak nian.

1.5.         Aspetu Eutanasia.

a)      Aspetu lei

Tuir konstituisaun ne’ebé hakerek iha KUHP artigu sira só haree deit husi médiku sira ne’ebé sai hanesan autor primeiru ba eutanasia, espesifiku  liu iha eutanasia ativu ne’ebé bele dehan mos oho ho planu, ka hakarak halakon ema ida nia moris. Dala wain iha aspetu lei nian, médiku sira sempre sala iha asaun eutanasia, ne’ebé nunka haree ba background husi lalaok eutanasia refere. Iha ne’ebé  sira la preokupa kona ba asaun refere husu husi pasiente rasik ka familia pasiente nian ne’ebé hare kondisaun pasiente nian ne’ebé mak grave tebes.

b)     Aspetu konvensaun  direitu umanu

konvensaun  direitu umanu sempre iha relasaun ho direitu ba moris, dame, no seluk-seluk tan ne’ebé mak sai previlejiu ba ema nia moris ho liberdade absolutamnete. Iha lei konvesaun direitu umanu nunka koalia kona ba iha direitu ida ba ema nia mate. Mate ne’e mak iha relasaun kontra konvensaun direitu umanu nian. Husi parte ne’e mak sai sasin ba aspetu lei eutanasia nian, ne’ebé nonok hodi halakon fosra médiku nian iha eutanasia ne’e rasik.

c)      Aspetu siénsia

Koñesimentu doutóramnetu  nian hetan istimasaun deit husi rezultadu liu husi asaun fó tratamentu médiku ne’ebé to’o hetan isin diak husi pasiente sira ka hatun kondisaun moras pasiente nian. Haree  ba faktu real ne’ebé akoñntese iha mundu médiku sira sai hanesan maromak segundu hodi salva ema nia vida liu husi sira nia matenek ne’ebé hodi fó tratamnetu saúde ba sosiedade ka pasiente sira,hanesan halo operasaun, fó reseitas ai-moruk tuir kondisaun moras, detekta moras no seluk-seluk tan.

d)     Aspetu reliziaun

Moris no mate hanesan direitu husi maromak nian hodi nune’e la iha ema ida iha mundu ne’e iha direitu atu hanaruk no habadak ema ida nia moris. Ho kontestu ida ne’e tuir matenek nain reliziaun nian ho lian makas bandu asaun eutanasia refere maski iha razaun oi-oin kona ba asaun eutanasia refere maibé parte husi reliziaun nian fó komentariu katak médiku sira halo sala bo’ot hodi kontra maromak nia ukun fuan tanba médiku sira habadak ema ida nia moris.

Ema ne’ebé hetan moras hodi hala’o eutanasia,tanba hetan moras todan (kondisaun grave) la iha tan alternativu seluk atu liu hodi lakon esperansa ba nia moris maibé lakon esperansa laos maromak nia ukun fuan ka doutrina basa haterus aan mak dalan salvasaun ba moris rohan laek.

1.6.         Eutanasia Tuir Lei Iha Nasaun Sira

To’o agora ne’e eutanasia iha koñesimentu mos iha mundu, nasaun balun mak inplementa ona iha ida-idak nia nasaun hanesan Belanda,Belgia nomos iha mos toleransia ba nasaun sira parte Oregon iha Amerika, Kolombia no Swiss iha mos nasaun balu halo mos asaun eutanasia refere hanesan España, Jerman no Denmark.

1.      Eutanasia iha Belanda

Iha loron 10 Abril 2001, Belanda fó sai lei-lei ne’ebé fó lisensa kona ba eutanasia, lei-lei ne’e ho efetivu tebes hodi hetan aprovasaun legalidade no inplemneta iha loron 1 Abril 2002, iha ne’ebé Belanda sai hanesan nasaun primeiru iha mundu ne’ebé halo legalidade ba prátika eutanasia.Pasiente sira ne’ebé mak hetan moras todan no la iha ai-moruk atu kura lei fó dalan atu hakotu nia vida. Maibé la signifika katak la halo intervene ba médiku sira maibé, familia ho pasiente sira bele halo interven ba médiku maibe tuir prosedimentu legal ne’ebé mak hatur iha konstituisaun Belanda nian. Mediku sira ida dever hodi kumpri regulamentu ne’ebé mak iha kada tinan sira ba hato’o relatoriu kona ba asaun eutanasia ne’ebé mak sira hala’o iha prátika.

2.      Eutanasia iha Australia

Nasaun parte Australia, Northern Territory, sai fatin primeiru iha mundu ho nia lei ne’ebé fó lisensa ba asaun eutanasia  no oho ho azuda, maibé reputasaun ne’e la hela kleur. Iha tinan 1995 Northern Territory simu lei-lei ne’ebé hanaran “Right of the terminally ill bill” (Lei-lei ba direitu pasiente terminal). Lei foun hirak ne’e dala barak mak hatudu iha prátika, maibe iha fulan Marsu 1995 la iha desizaun husi Senatór Australia nian, ho ida ne’e tenki hasai fila fali no to’o agora iha Australia, asaun eutanasia la klaru.

3.      Eutanasia iha Belgia

Parlamentu Belgia fó legalidade ba asaun eutanasia iha fulan setembru 2002.Ba apoiantes eutanasia sira hateten katak ema rihun ona mak halo asaun eutanasia kada tinan sempre halo durante hetan legalidade ba asaun eutanasia iha nasaun refere, maibe sira mos halo kritika tanba difisil tebes prosedur  ba lalaok eutanasia ne’e bele mos mosu informasaun ida hodi mosu “birokrasia ba mate nian”. Belgia sai hanesan nasaun datolu nian ne’ebé halo legalidade ba asaun eutanasia (depois Belanda ho nasaun parte Oregon iha Amerika).

Senator Philippe Mahoux, husi partidu sosialiasta ne’ebé sai hanesan autór hodi kria lei refere hateten katak pasiente ida ne’ebé mak hetan moras fiziku ho psikolozia mak hanesan ema ne’ebé iha soin ba direitu absolutu hodi hili moris no hakotu moris rasik.

4.      Eutanasia iha Amerika

Eutanasia agresivu deklara barak mak ilegal iha nasaun parte Amerika nian. To’o agora ne’e nasaun iha parte Amerika ne’ebe mak halo lei ho ekslisit fó lisensa ba pasiente terminal ( Pasiente ne’ebé inposivel sei diak) hodi hakotu pasiente nia moris mak nasaun Oregon, ne’ebé iha tinan 1992 halo legalidade ba eutanasia tuir lei ne’ebé mak vigora tiha onaiha nasaun refere.

Kriteria ne’ebé mak sai forte iha rai ne’eba rigorozu tebes, iha ne’ebé pasiente terminal ho tinan 18 ba leten bele husu azuda oho aan, karik sira halo estudu katak pasiente ne’e sei mate iha fulan 6 entaun sira halo interview dala tolu (3), iha ne’ebé dala rua(2) husu direitamente ho durasaun to’o loron sanulu resin lima (15) no ikus liu halo deklarasaun no ema nain rua sai hanesan sasin, hili ema ida labele iha relasaun ho pasiente no doutór tenki halo konfirmasaun moras diagnosis ho prognosis atu nune’e belehatene lolos pasiente ne’e ho kondisaun mental diak.

5.      Eutanasia iha Swisa

Iha Swisa, ai-moruk ne’ebé mak halo ema mate fahe ba populasaun nasaun Swisa nian ho mos ema estranjeru wainhira presiza ai-moruk sira ne’e. Geralmente, iha artigu 115 husi lei konstituisaun Swisa nian ne’ebé hakerek iha tinan 1937 no uza to’o tinan 1942, ne’ebé nia intimu ne’e dehan katak “azuda atu oho aan hanesan hahalok ida kontra lei sá tan ho motivasaun importante ba nia aan rasik.

Tuir mai artigu 115 refere só  halo interpretasaun ba lisensa hodi hala’o operasaun kona ba ai-moruk ne’ebé uza hodi hakotu moris ema nian.

6.      Eutanasia iha England

Iha loron 5 november 2006, Kolegiu Médiku no oan toba fatin Inglatera (Britain’s Royal College of Obstetricians and Gynaecologists) halo proposal ba Responsavel Biotika Nuffield (Nuffield Council on Bioethics) atu nune’e bele fó lisensa hodi hala’o eutanasia ba labarik sira ne’ebé mak moris mai ho defisiente(disabled newborns). Proposta refere laos hatudu hodi halo legalidae ba eutanasia iha Inglatera maibe husu atu halo mudansa husi factor moris “ bele mos ba labarik foin moris” hanesan legislasaun praktika dotoramentu nian. 

BALUK II

LIA MAKTAKAN

1.1.          Konkluzaun

            Mate mak hanesan moris ikus nia hun hodi halakon sentidu is,bo’ok-aan,koalia,ran la halo sirkulasaun no seluk-seluk tan. Mate mos hanesan hakmatek nia hun hodi fo nakukun nia silensiu iha matan,tilun no taka ibun ne’ebé la hamosu iis no lian hodi hapara ona kontratu mundu nian ne’ebé durante ne’e ita hala’o.

            Eutanasia mai husi lia fuan Gregu(Yunani) no fahe ba parte (2) rua “ Eu katak Diak, thanatos katak Mate” ka good death/easy death sempre bolu hanaran “mercy killing” iha kontestu ne’e mos bele dehan oho ne’e ho sentimentu hanoin ne’ebé mak diak, lolos ne’e la sees husi direitu hodi hili ka foti determinasaun ba moris rasik (the right self of determination) ba pasiente nia an.Iha mundu étika dótoramentu nian katak lia fuan eutanasia ho nia signifikadu liberal (harfiah) ne’ebé signifika “mate diak”.

1.2.          Sujestaun

husi oportunidade ida ne’e ami husi grupu ida ne’e hakarak rekomenda ba Dosente mateira Etika Profissional nian atu :

1)      Hala’o nafatin metode sira hanesan ne’e atu bele hasa’e tan ami nia koñesimentu iha futuru.

2)      Fahe grupu iha aula laran atu halo dikusaun ba mateira ne’ebé mak fó tuir kada grupu no fó ba estudante hotu tenki koalia no analiza ba kazu ruma molok aprezenta.

3)      Fó oportunidade ba estudante atu azuda esplika mateira iha oin.

4)      Azuda estudante kona ba maneira oinsa atu aprezenta iha oin no fó asistente imediatamente.

Fiar katak ho sujestaun hirak ne’e sei lori susesu diak ba ita hotu atu nune’e bele atinji ita nia mehi ne’ebé sai padraun ba moris nian, liu-liu iha ida-idak nia kareira professional atu hatan ba ejizensia nasaun ka sosiedade nian no la hatun mos dignidade Instituto nian.

BIOGRAFIA

-          Kozier B., Erb G., Berman A., & Snyder S.J, (2004), Fundamentals of Nursing Concepts,Process and Practice 7th Ed., New Jersey: Pearson Education Line.

-          Taylor C., Lilies C., & Lemone P. (1997), Fundamentals of Nursing, Philadelphia : Lippincott.